29 października obchodzony jest coroczny Międzynarodowy Dzień Udaru Mózgu. Udar mózgu jest chorobą, która w Polsce dotyka tysiące pacjentów, niestety często powodując u nich trwałe kalectwo. Istotną i priorytetową sprawą u pacjentów po incydencie udarowym jest rozpoczęta wcześnie, długofalowa i funkcjonalna rehabilitacja. Jedną z metod nowoczesnej fizjoterapii, przeznaczonych zwłaszcza dla pacjentów po udarach mózgu, jest metoda PNF.
W momencie przyjścia na świat mózg człowieka składa się z biliona komórek mózgowych, w tym ze stu miliardów aktywnych komórek nerwowych. Pomiędzy aktywnymi komórkami nerwowymi wytwarza się trzy miliardy połączeń na sekundę. Od każdej aktywnej komórki nerwowej może odchodzić od dwóch do dwudziestu tysięcy dendrytów, które odbierają informacje i przechowują je. Każdy neuron może również wysyłać informacje za pomocą włókna osiowego, czyli aksonu. Akson pokryty jest osłonką mielinową, która pełni rolę izolacji w przewodzie elektrycznym. Im bardziej dojrzała jest mielina, tym szybszy przekaz informacji wzdłuż włókna osiowego. Prędkość ta może dochodzić do 100 metrów na sekundę. Dendryty otoczone są około dziewięciuset miliardami komórek glejowych, które spajają ze sobą części mózgu.
Udar mózgu jest zaburzeniem fizjologicznej pracy organu (mózgu) wynikającej z chorób dużych i małych naczyń krwionośnych, zaburzeń krążenia ogólnego oraz składu krwi. Następstwem epizodu udarowego, niezależnie od jego rodzaju (krwotoczny, niedokrwienny) jest powstanie większych lub mniejszych deficytów ruchowych, objawiających się porażeniami lub niedowładami mięśni kończyn i tułowia. U pacjentów udarowych obserwuje się również wyrażone w szerokim zakresie wahań deficyty wtórne funkcji poznawczych takich jak uwaga, pamięć i myślenie. Zakres i rozległość zaburzeń, zarówno poznawczych jak i ruchowych, uzależniony jest od rozległości obszaru mózgu dotkniętego epizodem udarowym.
Podczas incydentu udarowego dochodzi do uszkodzenia ciała komórek nerwowych, uszkodzenia aksonu, oraz, co jest często poważniejsze w skutkach, przerwania dróg prowadzących impulsy nerwowe pomiędzy receptorami a mózgiem oraz pomiędzy komórkami wewnątrz mózgu. Uszkodzony mózg popada niejako w stan dezinformacji, odbiór, przetwarzanie i przesyłanie sygnałów z obszaru dotkniętego traumą jest upośledzone, co manifestuje się opisanymi powyżej zaburzeniami. Co więcej, nie tylko obszar objęty urazem nie pracuje fizjologicznie, ale w częściach oddalonych od miejsca udaru dochodzi do szoku neuronalnego spowodowanego brakiem stymulacji zachodzącej w fizjologicznych warunkach.
Organizm ludzki posiada jednak szerokie możliwości samoleczenia, wynikające niejako z potrzeby kontynuowania pracy i spełniania funkcji różnorodnych organów i układów nawet, po przebytym urazie czy chorobie. Jak pokazują badania, również w mózgu zachodzą procesy pozwalające mu kontynuować pracę i spełniać funkcje po traumie udaru, ta zdolność mózgu nosi nazwę plastyczności.
Jedną z metod współczesnej fizjoterapii, wykorzystywanej w pracy z pacjentami po udarze mózgu, jest metoda PNF czyli proprioceptywne nerwowo – mięśniowe torowanie. Jest to koncepcja lecznicza opracowana w latach 50-tych XX w. przez amerykańskiego neurofizjologa Dr Hermana Kabata. Terapię metodą PNF odbywa się zgodnie z filozofią mówiącą o pozytywnym nastawieniu terapeuty do pacjenta, o maksymalnej możliwej mobilizacji jego rezerw i możliwości. Według filozofii PNF, terapia powinna odbywać się bez bólu, powinien być podjęty intensywny trening z maksymalną możliwą ilością powtórzeń, urozmaicony zmianą aktywności i czynności wykonywanych przez pacjenta. Dąży się do osiągnięcia maksymalnej możliwej samodzielności i aktywności pacjenta, a stawiane cele są zawsze związane z konkretną, wykorzystywaną w życiu codziennym funkcją (np. umiejętność zakładania butów).
Dzięki pracy, którą wykonuje pacjent kierowany poleceniami fizjoterapeuty, uaktywniane są te obszary mózgu, które zostały zajęte podczas udaru. Ruchy prowadzone przez terapeutę, a wykonywane przez pacjenta, odbywają się w płaszczyznach funkcjonalnych – czyli wykorzystywanych w czynnościach dnia codziennego. Są to ruchy kończynami przygotowujące do chodu, ubierania się, czesania, obracania w łóżku czy wstawania z niego. Pacjent ćwiczy naprzemiennie zarówno kończyny bezpośrednio porażone jak i względnie zdrowe, co ma istotny wpływ na przewodzenie impulsów przez drogi nerwowe.
W badaniach udowodniono, że wielokrotnie powtarzany ruch może wpłynąć na utworzenie nowego wzorca ruchowego czyli przywrócić przewodnictwo nerwowe w uszkodzonym obszarze mózgu. Ma to kolosalne znaczenie przy powrocie pacjentów do sprawności. W metodzie PNF pacjent postrzegany jest całościowo, a terapia nie ogranicza się wyłącznie do pracy z niesprawną częścią ciała, ale zgodnie z zasadą maksymalnego wykorzystania rezerw i możliwości pacjenta, w terapii wykorzystuje się również zdrowe regiony ciała.
Z badań przeprowadzanych przez neurologów wynika, że okresem, w którym plastyczność mózgu po incydencie udarowym jest największa, jest czas do roku od wystąpienia udaru. Dlatego też tak ważne jest wczesne podjęcie i maksymalne natężenie rehabilitacji w tym czasie. Po roku od wystąpienia udaru oczywiście wciąż istnieją możliwości kompensacji deficytów neurologicznych (a rehabilitacja powinna być prowadzona do końca życia pacjenta) jednak są już one zdecydowanie mniejsze i zachodzą zdecydowanie wolniej. Dlatego też zachęcamy Państwa do szybkiego podjęcia rehabilitacji jeżeli ktoś z Państwa lub Państwa bliskich przebył udar. Nie ma czasu czekać, bo w przypadku powrotu do zdrowia po udarze niestety czas nie jest naszym sprzymierzeńcem.