Choroby zwyrodnieniowe u seniorów wiążą się głównie z procesem starzenia się organizmu. Wraz z wiekiem dochodzi do zużywania się tkanek naszego ciała w tym tkanki chrzęstnej. Zmienia się przede wszystkim ilość i jakość chrząstki stawowej ze względu na to, że jest to jeden z najbardziej pracujących elementów ciała. Ubytki w chrząstce stawowej mogą prowadzić do choroby zwyrodnieniowej stawów. Szczególnie narażone na choroby zwyrodnieniowe są osoby starsze.
W chorobie zwyrodnieniowej oprócz chrząstki stawowej, uszkodzeniu ulega także kość pod chrząstką stawową, torebka stawowa, otaczające staw więzadła, ścięgna oraz mięśnie, co w konsekwencji objawia się bólem i sztywnością stawu a następnie jego zniekształceniem i ograniczeniem ruchomości.
Choroba atakuje najczęściej stawy kolanowe, biodrowe, kręgosłupa, palców rąk i stóp, ale może tak naprawdę pojawić się w każdym stawie.
Jest to bardzo bolesna choroba, w której pojawiają się obrzęki a nawet upośledzenie ruchomości stawów. Szczególnie narażone są biodra i kolana, ponieważ to one noszą największy ciężar naszego ciała. Oprócz wieku pacjenta wpływ ma również niezdrowy tryb życia, brak aktywności fizycznej, a przede wszystkim nadwaga i otyłość są głównymi przyczynami wystąpienia schorzenia.
Terapia farmakologiczna jest także łączona z rehabilitacją i fizjoterapią aby uśmierzyć ból, a także nie dopuścić do zaniku mięśni. Dzięki rehabilitacji tkanki są bardziej odżywione i ukrwione. Ćwiczenia pod okiem fizjoterapeuty pomogą rozluźnić napięte mięśnie i wzmocnić te osłabione, a także przywrócą równowagę napięć i współpracę mięśni. Zwyrodnienie stawów leczy się w sytuacji, gdy pojawi się ból. Stosuje się odpowiednie preparaty w postaci żelu do stosowania miejscowego, które mają działanie przeciwbólowe i przeciwzapalne.
Rehabilitacja pourazowa ma za zadanie przywrócić pełną sprawność organizmu. Fizjoterapeuta bierze pod uwagę przebyte urazy i na ich podstawie ustala terapie i ćwiczenia, które pomogą wrócić do funkcjonowania w życiu codziennym. Rehabilitacja pourazowa oddziałuje zarówno na funkcjonowanie fizyczne jak i psychiczne, aby zadziałać poprawnie powinna być powszechna i kompleksowa. Wcześniej rozpoczęta szybko da pozytywne wyniki.
Po zakończeniu leczenia na oddziale urazowym lub intensywnej terapii rehabilitację rozpoczyna się wcześnie, ma ona wtedy głównie zadanie profilaktyczne. Później zaczyna się rehabilitacja specjalistyczna, a po niej konieczna jest rehabilitacja późna, którą przeprowadza się w domu osoby starszej. Szczególnie ważne jest aby uniknąć niepełnosprawności lub aby nie pogłębić już istniejącej.
Uraz może powodować dysfunkcje narządu. Z tego powodu leczenie, które uwzględni rehabilitację jest koniecznie i dzięki niemu można szybko wycofać tworzące się zmiany i umożliwić powrót do pełnej sprawności. W niektórych przypadka urazy pozostawiają trwałe ubytki w strukturze i funkcjonowaniu ciała. Celami rehabilitacji pourazowej są przede wszystkim poprawa ogólnej wydolności organizmu, tolerancji na wysiłek i pomoc w poprawie do możliwie jak najbardziej pełnej sprawności.
Urazy w jakich potrzebna i zalecana jest rehabilitacja pourazowa:
Wiele urazów, szczególnie złamań kości, jest związane z osteoporozą, bardziej narażone są na nie kobiety. Podeszły wiek jest jedną z głównych przyczyn wystąpienia urazów. Ma na nie wpływ wiele chorób wieku podeszłego, wspomniana już wcześniej osteoporoza, zaćma, zaburzenia neurologiczne. Chorób przybywa z wiekiem, ponieważ występuje spadek rezerw czynnościowych organizmu, kości stają się bardziej kruche, dochodzi do ogólnego zużycia organizmu.
Złamania u osób starszych najczęściej są spowodowane upadkiem. Ze względu na kruchy kościec, osoby w podeszłym wieku są szczególnie narażone na złamania, kości wolniej się zrastają co niesie za sobą ryzyko powikłań. Zagrożenia wynikają z rozległości urazu i długotrwałego unieruchomienia wynikającego z posiadania kruchych, trudno zrastających się kości.
W przypadku złamania szyjki kości udowej może dojść do zniekształcenia stawu biodrowego, co może powodować zaburzenia chodu lub całkowicie uniemożliwić poruszanie się. Ponieważ proces gojenia się jest długi, często nie udaje się odzyskać całkowitej sprawności.
Najczęstszymi przyczynami złamania szyjki kości udowej u osób starszych jest osteoporoza czyli proces demineralizacji kości, nowotwory kości lub wrodzona łamliwość kości. Wpływ na osłabienie kości i spowodowanie urazów mają także zaburzenia w obrębie gospodarki hormonalnej, przyjmowanie leków sterydowych a także nieprawidłowe odżywianie się i brak aktywności fizycznej.
Ból spowodowany złamaniem szyjki kości udowej ma tendencję do promieniowania do pachwiny, uda, a w niektórych przypadkach nawet do kolana. Dużym wyzwaniem jest także długotrwałe unieruchomienie, ponieważ poprzez zmniejszoną krzepliwość krwi może dojść do pojawienia się zakrzepów, które utrudniają przepływ krwi w naczyniach krwionośnych.
Najczęściej podejmowanym leczeniem jest leczenie chirurgiczne. Pozwala ono na szybką pionizację pacjenta, co z kolei pozwala na szybsze rozpoczęcie rehabilitacji. Rehabilitacja po złamaniu szyjki kości udowej polega głównie na ćwiczeniach izometrycznych mięśni pośladkowych i mięśnia czworogłowego uda. Dodatkowo wykonuje się ćwiczenia oddechowe i przeciwzakrzepowe. W drugiej dobie po zabiegu do pionizacji pacjenta wykorzystuje się balkonik lub kule. Później wdrażane są ćwiczenia, które pomagają w odciążeniu stawu biodrowego np. zginanie kończyny w kolanie, unoszenie jej do góry, odwodzenie prostej kończyny po materacu. Cały proces rehabilitacji ma na celu wzrost siły mięśniowej i odzyskanie pełnego zakresu ruchu, a w konsekwencji odzyskania zdolności samodzielnego poruszania się.
Głównym celem rehabilitacji po endoprotezoplastyce u seniorów jest ochrona przed przemieszczeniem się implantu, wzmocnienie siły i napięcia nerwowego, a przede wszystkim uzyskanie bezbolesnego zakresu ruchomości.
Endoprotezoplastyka to zabieg polegający na zastąpienie stawu elementami sztucznymi (protezą). Tkanki zostają przecięte, a zniszczone elementy kości oczyszczone lub usunięte. Implanty „nowego stawu” są mocowane do kości i prawidłowo centrowane. Lekarz zamyka po kolei wszystkie tkanki, a następnie pacjent rozpoczyna okres rekonwalescencji.
Decyzję o rozpoczęciu rehabilitacji podejmuje lekarz operujący. Określa on czas i możliwe obciążenie operowanego stawu. Rehabilitacja dobierana jest indywidualnie i bierze się pod uwagę czynniki takie jak wiek, stan po operacji oraz potrzeby organizmu.
Na początku rehabilitacja opiera się głównie na zmniejszeniu bólu i odzyskaniu mobilności w zoperowanym stawie, poprawie elastyczności tkanek oraz odbudowaniu siły mięśniowej. Fizjoterapeuta uczy pacjenta jak funkcjonować po operacji tak, by chronić operowany staw przed zwichnięciem oraz jak prawidłowo wykonywać codzienne czynności. U pacjentów w podeszłym wieku rehabilitacja ma prowadzić do pionizacji. Osoby starsze są szczególnie narażone na ubytki w stawach i kościach, dlatego częściej przeprowadza się u nich operacje wstawienia endoprotezy.
Stosuje się także terapię przeciwbólową, która opiera się na wykonywaniu delikatnego masażu, krioterapii lub specjalnych plastrów Kinesiology Tape tak, aby wspomagały wchłanianie obrzęku po operacji.
Kilka tygodni po operacji, rehabilitacja skupia się głównie na uzyskaniu możliwie pełnej mobilności, stabilności i kontroli nad zoperowanym stawem.
Stawy, na których najczęściej wykonuje się zabieg wszczepienia endoprotezy to stawy najbardziej narażone na urazy: biodrowy, kolanowy i łokciowy.
Trening czynności dnia codziennego powinien wpływać na poprawę motoryki u osoby ćwiczącej. Ten rodzaj treningu ma szerokie zastosowanie w rehabilitacji. Jest szczególnie polecany osobom po urazach, udarach i osobom starszym, u których wraz z wiekiem naturalnie następuje spadek motoryczności i możliwości wykonywania niektórych ruchów.
Ruchy podczas ćwiczeń są wzorowane na ruchach, które każdy musi wykonywać podczas codziennych czynności. Osoba rehabilitowana wykonuje takie ćwiczenia, które w bezpośredni sposób przełożą się na jakość życia codziennego. Ćwiczenia optymalizują ruch i pomagają uniknąć urazów w przyszłości.
Trening czynności dnia codziennego rozpoczyna się od ćwiczeń z ciężarem własnego ciała, czerpie też z jogi i nauki prawidłowego rozciągania. Ćwiczenia są dobierane indywidualnie przez fizjoterapeutę w taki sposób, aby unikać przeciążeń i wspomóc wykonywanie motorycznych czynności dnia codziennego.
Ma na celu naukę podstawowej czynności życiowej jaką jest chód, a także przywrócenie funkcji sprawnego przemieszczania się. Jakość chodu jaką można uzyskać jest zależna od możliwości i stanu pacjenta.
Nauka chodu jest przeznaczona głównie dla osób starszych z niedowładami lub porażeniem kończyn dolnych, po długotrwałym unieruchomieniu w łóżku, po amputacjach lub po przejściowej utracie funkcji chodu spowodowanej np. złamaniem.
Nauka chodu jest podzielona na kilka etapów.
W pierwszym etapie terapia zakłada pionizację i ćwiczenia w pozycjach niskich czyli także w obrębie łóżka. Ćwiczenia te mają na celu zapobiegać skutkom choroby i przygotować do chodzenia. Wzmacniają mięśnie odpowiedzialne za utrzymanie pionowej postawy ciała i poruszanie kończynami dolnymi.
W etapie właściwej nauki chodzenia wykonuje się różne ćwiczenia w zależności od stanu pacjentów. Na początku rehabilitant bada stan pacjenta, który ma za zadanie wykonać ruch kończyną dolną w różnych kierunkach, obciążać na przemian jedną i drugą nogę, a następnie wykonać chód w miejscu. Pozwala to określić stan pacjenta i dostosować ćwiczenia.
Na początku stosuje się punkty podparcia aby rozłożyć ciężar ciała. W tym celu używa się np. kul. Elementem nauki chodzenia jest również nauka upadania i podnoszenia się z upadku. W momencie gdy pacjent potrafi już samodzielnie chodzić, doskonali się jego chód aby poprawić ogólną wydolność organizmu i wyeliminować błędy.
Neuromobilizacja jest metodą fizjoterapeutyczną skupioną na tkankach miękkich: tkance nerwowej ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego oraz na mięśniach i narządach wewnętrznych.
Prawidłowe działanie tkanki nerwowej warunkuje poprawną funkcję wszystkich unerwionych tkanek czyli mięśni, narządów wewnętrznych, układu immunologicznego i dokrewnego.
Neuromobilizacja polega na terapii manualnej układu nerwowego działając bezpośrednio na układ nerwowy. Przed rozpoczęciem terapii diagnozuje się jak silne są zaburzenia w układzie nerwowym, aby móc dobrać odpowiednią technikę neuromobilizacji. Fizjoterapeuta bada czucie powierzchniowe i głębokie, odruchy mięśniowe oraz wykonuje testy napięciowe i ruchomościowe aby poznać przyczynę zaburzenia przewodnictwa.
Celem terapii jest likwidacja zaburzeń tkanek nerwowych i ich przesuwalności, zmniejszenie napięcia tkanek, zlikwidowanie dolegliwości bólowych, usprawnienie mechanizmów obronnych i naprawczych oraz odblokowanie układu nerwowego. Najważniejszym celem neuromobilizacji jest usprawnienie organizmu.
Terapia neuromobilizacji jest szczególnie polecana osobom z dolegliwościami bólowymi, ostrymi stanami zapalnymi, zaburzeniami mięśni, dolegliwościami narządów jamy brzusznej i osobom z ograniczoną ruchomością w stawach.
Neuromobilizacja poddaje się nerwy obwodowe kończyn górnych i dolnych, nerwy zaopatrujące poszczególne mięśnie, kanał kręgowy na każdym poziomie kręgosłupa, nerwy czaszkowe i rdzeniowe, sploty nerwowe i nerwy zaopatrujące narządy wewnętrzne.
Aby terapia dawała jak najlepsze efekty, fizjoterapeuta pokazuje pacjentowi ćwiczenia, które potem może on wykonywać samodzielnie w domu. Terapia powinna być zastosowana na wczesnych etapach choroby dzięki czemu może zapobiec nieodwracalnym zmianom morfologicznym w organizmie.