Sezon biegowy trwa cały rok. W wielu polskich miastach organizowane są maratony, dużo fundacji przeprowadza biegi charytatywne, a w parkach i na ulicach widać biegaczy. Niestety nie wszystkim dane jest cieszyć się z przyjemności, jaką niewątpliwie jest pokonywanie kolejnych kilometrów. Dla wielu uczestników maratonów i biegów ulicznych czy osób biegających rekreacyjnie zmorą jest ból stawu kolanowego. Niekiedy pojawia się on nagle, niekiedy narasta z każdym kolejnym kilometrem. Bywa i tak, że pojawia się i minimalizuje dając o sobie znać po intensywniejszym treningu czy biegu na zmienionym podłożu. Według statystyk jedną z najczęstszych przyczyn bólu stawu kolanowego u biegaczy (ale też innych osób czynnie uprawiających sport) jest zespół bocznego przyparcia rzepki (ang. excessive lateral pressure syndrome ELPS).
Staw kolanowy jest największym stawem człowieka, jedną z jego składowych jest również największa w ciele człowieka trzeszczka – rzepka. Jej podstawowym zadaniem jest ochrona kolana przed urazami, a dzięki temu, że ścięgno mięśnia czworogłowego jest włączone w rzepkę zwiększa się również siła tego mięśnia. Rzepka porusza się podczas każdego ruchu kolana przesuwając się w górę i w dół. Tylna powierzchnia rzepki oraz kłykieć kości udowej tworzą staw rzepkowo – udowy. Tor ruchu rzepki podczas ruchu stawu kolanowego jest ograniczony przez takie struktury jak mięśnie, troczki, więzadła oraz kłykcie kości udowej. Zaburzenie w budowie lub funkcjonowaniu któregokolwiek z elementów współgrających przy ruchu rzepki może prowadzić do powstania zespołu bocznego przyparcia rzepki.
Najczęstszą przyczyną zespołu bocznego przyparcia rzepki jest nierównowaga mięśniowa w obrębie dwóch aktonów mięśnia czworogłowego uda – głowy bocznej oraz głowy przyśrodkowej, która jest osłabiona. Podczas ruchu wyprostu w kolanie siła głowy przyśrodkowej pociągającej rzepkę do środka jest niewielka, tor ruchu rzepki z linii prostej zmienia kierunek i rzepka porusza się w kierunku dobocznym, zwiększając nacisk na kłykieć boczny kości udowej. Ruch doboczny rzepki powodowany jest również nadmiernym napięciem pasma biodrowo–piszczelowego, dodatkowo pociągającego rzepkę do boku. Niestety, niektórzy z nas także ze względu na budowę anatomiczną kośćca (na przykład wysokie ustawienie rzepki) mają predyspozycje do rozwoju syndromu bocznego przyparcia rzepki.
Wielu ortopedów i fizjoterapeutów jest również zdania, że boczne przyparcie rzepki jest wtórnym objawem wynikającym z innych nieprawidłowości w układzie ruchu takich jak między innymi stopa płasko – koślawa, kolana koślawe czy zaburzenia statyki miednicy.
Głównym i najbardziej dotkliwym objawem bocznego przyparcia rzepki jest ból. Ból może pojawić się nagle, może występować okresowo i zmieniać swoje nasilenie. Charakterystycznym miejscem jego występowania jest tak zwany przedni przedział kolana, ból lokalizuje się w okolicy rzepki, najczęściej dookoła niej lub też po jej bocznej stronie. Może też być rozlany i trudny do lokalizacji. Podczas ruchu kolanem słychać także nieprzyjemne trzaski i chrupanie. Często oprócz bólu występuje stan zapalny, obrzęk i ocieplenie kolana.
[arrow_list_one]
[/arrow_list_one]
Następstwem nieleczonego zespołu bocznego przyparcia rzepki są zmiany zwyrodnieniowe stawu rzepkowo–udowego, zwiększa się także ryzyko zwichnięcia rzepki.
Oczywiście ból przedniego przedziału kolana nie zawsze związany jest z nieprawidłowym ustawianiem rzepki i jej ruchem w kierunku dobocznym. Podczas badania lekarskiego, fizjoterapeutycznego czy też badań obrazowych jest on różnicowany z takimi dolegliwościami jak między innymi: przerośnięta fałda błony maziowej, przeciążenie tkanek miękkich stawu kolanowego, czy uszkodzenie łakotki bocznej.
Podstawowym testem pozwalającym stwierdzić, czy rzepka porusza się w prawidłowym torze jest wykonanie przysiadu i obserwacja toru ruchu rzepki. Jest to test możliwy do wykonania samodzielnie przed lustrem, można też poprosić druga osobę o obserwację.
Kiedy kolano jest wyprostowane i swobodnie leży na podłożu powinniśmy móc poruszać rzepką w dół, do góry oraz na boki(w EPLS ruch rzepki w kierunku przyśrodkowym jest ograniczony ze względu na nadmierne napięcie troczków bocznych rzepki). Podstawowym badaniem obrazowym pokazującym ułożenie rzepki w stawie kolanowym jest zdjęcie RTG w projekcji AP.
W terapii bocznego przyparcia rzepki istnieją dwie drogi postępowania – leczenie zachowawcze oraz leczenie operacyjne. Optymistyczne jest to, że jak wskazują statystyki tylko 10% osób z bocznym przyparciem rzepki źle reaguje na leczenie zachowawcze i wymaga zabiegu operacyjnego, u pozostałych rehabilitacja, niesteroidowe leki przeciwzapalne oraz termoterapia dają zupełnie dobre efekty.
Głównym celem rehabilitacji w zachowawczym leczeniu bocznego przyparcia rzepki jest przywrócenie równowagi mięśni odpowiedzialnych za ruch rzepki – wzmocnienie głowy przyśrodkowej mięśnia czworogłowego oraz rozluźnienie pasma biodrowo-piszczelowego. Oprócz ćwiczeń wzmacniających i rozluźniających pacjenci mają włączone sesje różnych form terapii manualnej, masaż toczków rzepki oraz ćwiczenia propriocepcji stawu kolanowego i kończyny dolnej.
Zalecana jest również elektrostymulacja czynnościowa mięśnia czworogłowego w celu jego wzmocnienia. Ciągłe drażnienie kłykcia bocznego przez przesuwając się po nim rzepkę może powodować powstanie stanu zapalnego wraz z wysiękiem, zalecane są wówczas chłodne okłady żelowe wykonywane kilka razy dziennie, masaż lodem oraz zabiegi z zakresu fizykoterapii zmniejszające stan zapalny (na przykład laseroterapia).
Jeśli zabiegi fizykoterapeutyczne oraz przebyta rehabilitacja nie dają poprawy, a pacjent wciąż odczuwa dolegliwości bólowe i dyskomfort lekarz prowadzący może podjąć decyzje o leczeniu operacyjnym. Zabieg operacyjny polega na uwolnieniu troczków bocznych rzepki, dzięki czemu zmniejsza się jej boczne przyparcie. Najczęściej zabieg ten wykonywany jest w technice artroskopowej.
